Reeks van 54 schilderingen, een leidraad bij de meditatie op Sarvavid Vairocana
Onbekend, Binnen-Mongolië (voormalige provincie Jehol, China), 18de-19de eeuw
Papier, natuurlijke pigmenten
Elke schildering is 27cm x 27cm
MAS, AE.1977.0026.01-54
Schenking Vrienden van het Etnografisch Museum Antwerpen, 1977
Bekijk de Sarvavid reeks in MAS collectie online
Wereldwijd uniek
De 54 schilderingen vormen een handleiding bij de meditatie van een mandala, een voorstelling van de kosmos, waarin de godheid Sarvavid Vairocana centraal staat. Hij is de personificatie van het onmetelijke licht en de voornaamste van de vijf meditatieve of dhyani boeddha’s.
Dit meditatieproces wordt door een leraar aan een ingewijde meestal in tekstvorm of mondeling overgeleverd. Binnen de boeddhistische traditie is het dan ook uitzonderlijk dat een meditatieritueel zo gedetailleerd geïllustreerd wordt. Deze schilderingen werden vermoedelijk toch als uitzondering gemaakt voor het onderricht van een Mongoolse prins.
De reeks sluit aan bij de visualisatietraditie van het Vajrayana of Tibetaans boeddhisme, een meer esoterische stroming. Het meditatieritueel afgebeeld in de reeks sluit aan bij een tantra, een Indiase geheime handleiding, meer bepaald de Sarva-durgatiparisodhana-tantra (Zuivering van alle slechte wedergeboortes tantra). De meditatie is deel van een zuiveringsritueel uitgevoerd bij een overlijden, dat mensen behoedt voor een slechte wedergeboorte. De figuren getuigen van een unieke uitwisseling tussen culturen: Chinees, Mongools en Indo-Tibetaans. Elke miniatuur is van hoge artistieke kwaliteit, maar de waarde wordt vooral bepaald door het feit dat het een samenhangend geheel van 54 is.
De verzameling is wereldwijd uniek. Het enige andere min of meer vergelijkbare manuscript wordt bewaard in de Nationale Bibliotheek van Beijjing.
Betekenisvol in het Oosten en het Westen
De unieke boeddhistische schilderingenreeks kwam in 1923 in handen van de Vlaamse scheutist, Raphael Verbois (1885-1979). Hij werkte van 1910 tot 1939 in China en had een grote belangstelling voor het boeddhisme. Een monnik van het klooster in Wangzimiao in de voormalige Chinese provincie Jehol schonk hem de verzameling. Hij had ze bewaard in zijn cel en vertrok voor hogere studies naar Tibet. Hoe de monnik ze precies verwierf is niet bekend. Het klooster in Wangzimiao werd in 1707 opgericht door Mongoolse prinsen en diende als familietempel. Waarschijnlijk werd de schilderingenreeks gemaakt in opdracht van één van de prinsen. In 1977 bij zijn pensionering verkocht Raphael Verbois de schilderingen aan de Vriendenvereniging van het Etnografisch Museum Antwerpen. De Vrienden schonken vervolgens de verzameling aan het Etnografisch Museum, waarvan de collectie sinds 2011 opgenomen is in het MAS. Recent werd de herkomst en inhoud van de schilderingen diepgaand onderzocht door onderzoekers van het Rubin Museum of Art in New York.
De schilderingenreeks documenteert dus naast het Aziatische boeddhisme ook de missionering en interculturele contacten van de Belgische congregatie van Scheut in China en Binnen-Mongolië. Ze blijft tot vandaag inspirerend, zowel in Azië als in het Westen. Dat werd duidelijk bij de MAS tentoonstelling 'Buddha & Mind' in 2016-2017, waarin curator Chris De Lauwer de miniaturenreeks verbond met zowel de boeddhistische tradities als de hedendaagse, westerse zoektocht naar verstilling. Chris De Lauwer (1955-2018) bereidde als conservator Azië van het MAS de aanvraag tot topstukkenerkenning voor. We betreuren dat zij de officiële erkenning niet meer kan meemaken.
De unieke combinatie van de Tibetaans-boeddhistische inhoud, de Chinese esthetiek en de Mongoolse en later de Westerse context, geeft deze in Vlaanderen bewaarde schilderingen de status van gedeeld werelderfgoed. Dat was de conclusie van de Vlaamse Topstukkenraad.
De erkenning als topstuk betekent concreet dat de schilderingen Vlaanderen niet mogen verlaten zonder de toestemming van de Vlaamse overheid en dat voor deze stukken subsidies aangevraagd kunnen worden voor conservatie en restauratie.
Schildering 17 van de 54 schilderingen over de Sarvavid Vairocana
MAS, AE.1977.0026.35-54
De mediteerder is gekleed in een Indiase monnikspij. Hij visualiseert voor zichzelf de vierhoofdige Sarvavid Vairocana. In de lucht zweven Tibetaanse, Indiase en Chinese muziekinstrumenten. Het blauw-groene landschap is typisch Chinees.
