De droogdokkensite: een plek met een verleden
Antwerpen had als havenstad lang vóór de 19de eeuw plaatsen aan de Scheldeoevers waar aan schepen werd gewerkt. Maar een moderne haven heeft moderne infrastructuur nodig.
Halfweg in de jaren 1800 breekt de Antwerpse haven door de stadsmuren. Wat tot dan een drassig gebied buiten de omwalling was, wordt omgevormd tot het Kattendijkdok. Een eerste droogdok aan de westkaai van het nieuwe dok is klaar in 1863. Enkele jaren later al kunnen zeeschepen er terecht in drie ‘putten’. Samen met de haven breidt ook het dok uit: omstreeks 1880 wordt het verlengd. Drie nieuwe droogdokken worden aangesloten op het pomphuis, dat het water wegpompt. Een zevende droogdok wordt opgeleverd in 1920. Vanaf 1931 zijn er zelfs tien in gebruik.
Het concept blijft hetzelfde, maar de bouwwijze evolueert. De eerste droogdokken zijn opgebouwd uit sierlijk metselwerk. De meest recente dokken zijn uitgevoerd in robuust beton.
Het oudste pomphuis wordt aanvankelijk geflankeerd door een grote stookruimte voor de met stoom aangedreven pompen. Het maakt gebruik van de Scheldegetijden voor de waterhuishouding in de droogdokken. Het pomphuis van de modernere droogdokken in art-décostijl heeft drie elektrische pompen.
Door de jaren heen worden op het terrein ook kleinere losstaande werkhuizen opgericht. Verschillende scheepsherstelbedrijven gebruiken die: Béliard-Crighton, The Antwerp Engineering Co …
In de jaren 1960 krijgt de site haar huidige vorm. De nieuwe ateliers huisvesten een ketelmakerij, een zeilmakerij, een schrijnwerkerij, propellorwerkhal, een smidse, een paswerkerij …
Droogdok. Droog dok?
Een schip heeft onderhoud nodig, ook onder de waterlijn. Dat werk aan het 'onderwaterschip' kan gebeuren wanneer een schip droogvalt bij laagtij. Het schip kan ook op het droge worden getrokken. Of in een droogdok belanden. Dat is een put die je kan leegpompen op maat van het schip.
Het graven van een droogdok is een industriële onderneming. Vóór 1800 komt het dan ook nauwelijks voor. De Belgische ingenieurs haalden daarna de mosterd in het Verenigd Koninkrijk. Steden als Belfast, Southampton en Londen hadden een grote traditie in scheepsherstel.
Bij de Antwerpse stadsdroogdokken staat er naast de dokken een pomphuis. Dat is ondergronds verbonden met de droogdokken, die zo kunnen worden leeggepompt. Als het dok droog is en het schip steunt op kielblokken en schoorbalken, kan men aanrukken met klinknagels, lasapparatuur, verfborstels enzovoort. Doel is om het schip snel weer zeewaardig te maken.
Video: Laatste docking van een sleepboot in een droogdok
Waar is Zeven gebleven?
De stadsdroogdokken zijn genummerd van een tot en met tien, van zuid naar noord. Maar wie nu van het Kattendijkdok naar het havenhuis loopt, telt er maar negen. Droogdok 7, ooit het grootste stadsdroogdok is er niet meer.
Het voorbereidende werk voor droogdok 7 begint al in 1910, maar pas in 1920 kan het eerste zeeschip 'gedokt' worden. Oorzaak van de vertraging: een overstroomde bouwput, de Eerste Wereldoorlog en enkele kleinere tegenslagen.
Droogdok 7 was 225 m lang en 29 m breed. Door die afmetingen was het anders ingeplant dan de droogdokken ten noordoosten van het huidige havenhuis. Zo konden ook de grootste schepen – zoals de beruchte Belgenland van de Red Star Line – er makkelijk in gemanoeuvreerd worden.
Begin jaren 1980 keldert het aantal zeeschepen dat van het droogdok gebruikt maakt. Het wordt buiten gebruik gesteld. Tien jaar later verdwijnt het. Het heeft zijn sporen nagelaten in de verbrede doorsteek van het Straatsburgdok naar het Amerikadok. Het bijhorende pomphuis staat er nog en is nu een restaurant.
Scheepsherstel vandaag
De scheepsherstellers van het Antwerpse Havenbedrijf verhuisden naar een moderne site, meer noordwaarts in de haven. Maar op het terrein van de oude stadsdroogdokken wordt het werk voortgezet, nu met historische schepen.
De collectie schepen van het MAS verhuisde van de Scheldekaaien naar een veilig onderkomen bij de droogdokken, waar ze worden gekoesterd en onderhouden. Ook andere partners werken er aan de restauratie en het onderhoud van hun erfgoedschepen.
© Victoriano Moreno
De laatste maanden in Algemeen Werkhuis Noord
Film over de laatste maanden in Algemeen Werkhuis Noord (AWN), de stadsdroogdokken, voor de overdracht van het terrein aan de stad. De film werd gemaakt door Lieve Willekens, in opdracht van het MAS.
