Faute ya commerçant - Patrick Mudekereza
Over de waarde van Congolese cultuurvoorwerpen in het MAS
Ik wil geschiedenis, ik wil geschiedenis! Maar de geschiedenis kan je hart breken (Patrick Mudekereza) |
Patrick Mudekereza is kunstenaar, schrijver en directeur van het Centre d’Art Waza in Lubumbashi. Hij sprak met artiesten, (kunst)historici, antropologen, beleidsmakers en activisten over de Congolese collectie. Zijn gedichten in de expo beschrijven de diverse waarden van de objecten: esthetisch, commercieel, symbolisch, wetenschappelijk en spiritueel. Hij staat ook stil bij creatie, handel, schenkingen, bruiklenen en tentoonstellingen.
De plundering en de verwerving zonder toestemming wordt vaak verborgen door wetenschap, kunsthandel en nieuwe sacralisering in musea. Deze artistieke interventie geeft de kunst- en gebruiksobjecten hun complexiteit terug. Mudekereza doet dat met gesprekken over onze gehechtheid aan de voorwerpen. Misschien kunnen we zo de zoektocht naar hun mogelijke toekomst voorop stellen.
De titel, 'Faute ya comerçant' (Schuld van de handelaar), is geïnspireerd op het lied van de beroemde Congolese rumba-zanger Lutumba Simaro. Daarin krijgt een kledinghandelaar de schuld van het onrecht dat een echtgenote ondergaat, omdat hij haar en de minnares van haar man dezelfde kleren verkoopt.
Onder het witte masker - Matthias De Groof en Maravilha Munto
De film die Hasaerts had kúnnen maken
Voor de expo maakte Matthias De Groof (1981) de film Onder het witte masker. Het is een hermontage van de kunstdocumentaire Onder het zwarte masker van de Belgische cineast Paul Haesaerts (1901-1974). Haesaerts’ film uit 1958 belicht Congolese kunstvoorwerpen. Twintig ervan zijn als blikvangers op de tentoonstelling 100 x Congo te zien.
Deze educatieve kunstdocumentaire was vormelijk vernieuwend, maar de inhoud was stereotiep. In de herwerking wordt niet óver de beelden gesproken, maar kijken en spreken ze zelf. Dat doen ze met de woorden van de poëet, denker en politicus Aimé Césaire (1913-2008). Zijn Franse tekst uit 1955 is naar het Lingala vertaald en houdt Europa een confronterende en nog uiterst actuele spiegel voor. Zowel de tekst als de muziek bestonden al toen Haesaerts zijn film realiseerde. Onder het witte masker is volgens De Groof de film die Haesaerts had kúnnen maken.
- Regie: Matthias De Groof
- Stem: Maravilha Munto
- Tekst: gebaseerd op Aimé Césaire, Discours sur le colonialisme, 1955
Velours Kuba – Bren Heymans en borduursters uit Kasaï
Oude en nieuwe weefsels in dialoog, 2018-2020
Kuba volken uit Kasaï zijn wereldbefaamd om hun ‘velours du Kasaï’. Dat zijn geborduurde doeken in hoogpolige, fluwelen en geweven raffiastof, gemaakt met een eeuwenoude techniek. In de vroegere strikte verdeling van het werk waren mannen de wevers. Vrouwen stonden in voor het applicatie- en borduurwerk. In de missieposten onderging het zogenaamde ‘velours Kuba’, in de loop van de tijd veranderingen. De complexe beeldtaal wordt vanaf de jaren 1930 strakker en sterieler.
Die ontwikkeling wordt in de expo geactualiseerd aan de hand van Velours Kuba, een samenwerkingsproject dat door de Antwerpse kunstenaar Bren Heymans werd opgezet. Hij gaat een vernieuwende dialoog aan met Congolese borduursters in Ilebo (Kasaï, DRC).
De website futur-velours.com biedt een platform voor enkele vrouwelijke kunstenaars die de rijke en eeuwenoude traditie van raffia borduurwerk in Kasai voortzetten. De ‘Shoowa’ doekjes die voor het project zijn gemaakt, zijn artistieke experimenten die het medium zelf en zijn beladen geschiedenis onderzoeken. De sociale impact die het project nastreeft, is net zo belangrijk als de nieuwe werken die ontstaan.
In vele handen
Een film van het Belgisch-Congolese filmcollectief Faire-Part
Het MAS gaat in dialoog over de diverse betekenissen van de Congolese collectie van de stad Antwerpen en het belang van meerstemmigheid. Het Belgisch-Congolese filmcollectief Faire-Part maakte hierover de film 'In vele handen'. 25 mensen, Congolezen en Antwerpenaars, kijken vanuit verschillende invalshoeken naar de blikvangers. Meer info op de pagina In vele handen.
De publicatie
Congolese en Belgische onderzoekers blikken in dit boek voor het eerst samen terug op de historische banden tussen Antwerpen en Congo. Het resultaat is een bijzondere reeks bijdragen over een gedeelde en beladen geschiedenis.
De band tussen Antwerpen en Afrika ontstond in de zestiende eeuw, toen de eerste handelsrelaties werden aangeknoopt, en loopt via de kolonisatie van Congo door tot vandaag. Gebouwen, monumenten en straatnamen in de Scheldestad herinneren nog aan dat verleden. Tegelijk hebben de Belgische missionering en kolonisering de Congolese culturen onmiskenbaar beïnvloed.
In 1920, in volle koloniale tijd, kwamen voor het eerst Congolese kunst- en gebruiksvoorwerpen in het bezit van de stad Antwerpen. Die voorwerpen maken nu deel uit van de collectie van het MAS. Een selectie van honderd blikvangers staat in deze publicatie centraal. Congolese onderzoekers namen die onder de loep en beschrijven hun eigen erfgoed.
De catalogus verscheen naar aanleiding van zestig jaar Congolese onafhankelijkheid en de honderdste verjaardag van de Congolese collectie in beheer van het MAS | Museum aan de Stroom, Antwerpen.
- 100 x Congo. Een eeuw Congolese kunst in Antwerpen (onder redactie van Els De Palmenaer), MAS BAI books, 2020 - ISBN 9789 0858 68101. D/2020/5757/10
- 100 x Congo. Un siècle d’art congolais à Anvers (sous la direction d’Els De Palmenaer), MAS BAI books, 2020 - ISBN 9789 0858 68118. D/ 2020/5751/11
