De koorkap van Nonnemiel is een halfronde capevormige mantel, aan de hals gesloten met een koorkapsluiting en aan de achterzijde voorzien van een koorkapschild. Het is een liturgisch gewaad dat door een priester gedragen wordt bij bijzondere gebeurtenissen zoals wijdingen of zegeningen of processies. Deze rijkelijk geborduurd dieprode fluwelen koorkap staat sinds kort op de topstukkenlijst.
Het luxueuze gewaad uit ca. 1500 - het koorkapschild wordt wat later in de 16de eeuw gedateerd - is afkomstig uit de verdwenen benedictinessenabdij van Nonnen-Mielen (Nonnemielen) in Sint-Truiden. In 1906 werd het door het toenmalige Museum Vleeshuis (nu MAS- collectie) gekocht van de Abdij Mariënlof in Borgloon-Kerniel.
De koorkap is een voorbeeld van het zogenaamde 'opus anglicanum' (Latijn voor Engels werk), luxueus borduurwerk in zilver- en gouddraad van Engelse makelij dat zeer vermaard was op het einde van de Middeleeuwen. Het kwam hoogstwaarschijnlijk terecht in Vlaanderen na de Act of Supremacy van 1534 toen de Engelse koning ook hoofd van de Engelse Kerk werd.
Deze koorkap is een van de weinig overgebleven exemplaren die toen in Vlaanderen terecht kwamen. Andere voorbeelden van dit 'opus anglicanum' vinden we in het Museum Mayer van de Bergh, in de Brugse Sint-Salvatorskathedraal en in Lissewege in de kerk Onze-Lieve-Vrouw Bezoeking.
Het Victoria & Albert Museum in Londen bezit de grootste collectie van dit middeleeuws 'opus anglicanum'. Prachtige exemplaren bevinden zich ook in het Art Institute of Chicago en in de Catedral Primada de Santa Maria van Toledo.
De dood en de tenhemelopneming van Onze-Lieve-Vrouw
Rugzijde
De dieprode fluwelen koorkap is versierd met geborduurde ornamenten die in een regelmatig patroon zijn aangebracht. Centraal op de rug, op het koorkapschild, wordt de dood van Maria uitgebeeld, een populair thema binnen het opus anglicanum. We zien Maria op haar sterfbed, omgeven door de 12 apostelen. Een draagt een brandende kaars wat wijst op de goddelijke aanwezigheid en het geloof in de verrijzenis. Een andere draagt wat lijkt op een kwispel of een wijwaterkwast, een symbool voor het zuiverende (doop)water. Nog een andere draagt een wierookvat, symbool voor het bidden tot God.
Onder dit tafereel wordt een gekroonde staande Maria afgebeeld, in een stralenkrans, omgeven door twee engelen en gedragen door een derde. Het suggereert mogelijk de tenhemelopneming die volgt op het overlijden van Maria.
De rijk geborduurde aurifries, een langwerpige band aan de voorzijde van de koorkap verbeeldt acht heiligen waaronder de heilige Catharina (met zwaard en boek), en de heilige Petrus (met een sleutel in de hand).
Voor Antwerpen is de afbeelding op de koorkap natuurlijk bijzonder. Niet alleen is de Antwerpse kathedraal gewijd aan Onze-Lieve-Vrouw. De feestdag die herinnert aan Maria-Tenhemelopneming, op 15 augustus, is misschien ook de meest gevierde in Antwerpen. Het is immers de enige echte (Antwerpse) Moederkesdag.
Afbeelding van de apostel St.-Petrus
Tenhemelopneming van Maria
Koorkapschild
Dit prachtige koorkapschild, dat de dood van Maria in beeld brengt, lijkt te groot voor de koorkap: het verbergt deels het onderliggende tafereel van de gekroonde Maria. De stijl is ook anders. Vermoedelijk is dit een latere toevoeging. Het thema, de dood van Maria, is ook het onderwerp van het schilderij van Hugo van der Goes dat in de tentoonstelling Zeldzaam & Onmisbaar te zien is.
Tentoonstelling
De koorkap is een fragiel gewaad en kan niet voor lange tijd tentoongesteld worden. Daarom wordt ze momenteel achter de schermen bewaard. Maar goed nieuws! In het najaar van 2023 tonen we de MAS-koorkap in al haar glorie in het MAS Kijkdepot, in het kader van de viering van 20 jaar topstukken in Vlaanderen. De afronding van de restauratie van het topstuk is een bijkomende reden om er mee uit te pakken.
