Waardestelling
DE WAARDE VAN DE DINGEN, dat is de titel van ons onderzoeksrapport. Lees of download het hier:
In deze blogpost beperken we ons tot de "waardestelling", of anders gezegd de conclusie van het waarderingsonderzoek:
De grootste waarde van de Collectie Jaap Kruithof is de filosofische waarde en het is ook deze waarde die de collectie uniek maakt in België. Jaap Kruithof heeft als maatschappijcriticus veel losgemaakt in de Vlaamse samenleving van de jaren 1960 tot 2000. De collectie reflecteert visueel kernideeën van Jaap Kruithof rond de ‘waarde van dingen’ door de veelheid en de nederigheid van de voorwerpen, het feit dat het allemaal gebruikte dingen zijn, door de gelijkwaardige nevenschikking van meer en minder waardevolle, tot zeer onooglijke dingen en door de gedachtenzinnen. De collectie heeft dan ook filosofisch potentieel. Ze kan het denken stimuleren, omdat ze te verbinden is met het denken van Jaap Kruithof, maar ook omdat ze meer algemene vragen oproept over bewaren, erfgoed en musea.
Deze filosofische waarde wordt versterkt door de visuele kracht en het emotionele potentieel van de collectie. De visuele kracht van de Collectie Jaap Kruithof zit in de veelheid van de collectie en de wijze waarop al die dingen geschikt waren in ‘Museum Primrose’. Het emotionele potentieel van de collectie zit in het ensemble, maar ook in de aparte objecten. De immense verzameling en de emotionele gedrevenheid van Kruithof als verzamelaar wakkeren universele, emotionele vragen aan over het bewaren van dingen. Vele objecten uit de Collectie Jaap Kruithof hebben alvast op korte termijn emotioneel potentieel, omdat het dagelijkse dingen zijn die erg herkenbaar zijn voor mensen die opgroeiden in België of West-Europa.
De cultuurhistorische waarde en het cultuurhistorische potentieel van de Collectie Jaap Kruithof als ensemble is echter beperkt, door het gebrek aan herkomstgegevens, de eclectische samenstelling van de collectie en de thematische overlap met andere collecties in Vlaanderen. De Collectie Jaap Kruithof bevat wel een aantal objecttypes die musea tot vandaag weinig verzamelen. Het gaat om onooglijke voorwerpen die niemand als erfgoed koestert, maar die wel deel uitmaken van de dagelijkse cultuur, zoals een rol toiletpapier, eenvoudige toeristische souvenirs of goedkope decoratieve beeldjes. Maar het gebrek aan herkomstgegevens beperkt ook voor deze objecten de onderzoekmogelijkheden. De collectie is vooral een eye-opener voor musea om met een bredere blik te verzamelen.
Vanuit de cultuurhistorische invalshoek zou het logisch zijn om een selectie uit de collectie te maken voor museale bewaring en de objecten met het meeste onderzoekpotentieel en de minste overlap met bestaande collecties op te nemen in een museale collectie of te verdelen tussen een aantal thematisch gespecialiseerde erfgoedinstellingen. Voor de Collectie Jaap Kruithof weegt echter de filosofische waarde het zwaarst door en sluiten de visuele en emotionele waarde daarbij aan. Voor deze waardes is het ensemble van de collectie veel belangrijker dan de individuele objecten. De veelheid en het eclectische geheel zijn voor deze waardes evenwel crucialer dan dat het precies 10 000 dingen zijn. Daarop wijzen een aantal uitspraken van Jaap Kruithof zelf.
Omdat de Collectie Jaap Kruithof vooral filosofische waarde heeft en minder cultuurhistorische waarde, kan het versterken van de waardes van de collectie zowel binnen als buiten musea gebeuren. Er zijn tal van mogelijkheden om het filosofische potentieel van de collectie en het daarbij aansluitende visuele en emotionele potentieel te ontwikkelen buiten de museumsector, onder meer in theater, tv of film, performances, socio-cultureel werk, onderwijs, therapiecontexten. Omdat het filosofisch potentieel van de collectie echter gaat over “de waarde van dingen”, is het inzetten van de collectie in musea wel relevant, want dit thema raakt aan de kern van de museale praktijk.
De Collectie Jaap Kruithof is tot vandaag behoorlijk volledig en de onderdelen van het oorspronkelijke Museum Primrose van Kruithof zijn momenteel nog te onderscheiden. De toestand van de collectie is redelijk. Slechts een klein aantal objecten zijn zwaar beschadigd. De staat van de collectie zal op korte termijn verslechteren, als niet wordt gekozen voor optimale museale bewaring.
Plan van het MAS: filosofische collectie en grondstof voor de toekomst
De Collectie Jaap Kruithof heeft een sterke filosofische waarde wat betreft bewaren en verbindt bewaren op persoonlijk, museaal en planetair vlak. Daarom sluit de collectie aan bij de inhoudelijke prioriteit van het MAS om met zijn collectie van 500 000 objecten een forum van reflectie over verzamelen te zijn.
We kiezen als MAS niet voor het volledig museaal bewaren van de Collectie Jaap Kruithof, omdat de cultuurhistorische waarde van elk object apart te beperkt is. We spelen integendeel de filosofische waarde van de collectie uit door de collectie radicaal in twee te delen en twee complementaire betekenissen te geven. Bij de tweedeling houden we geen rekening met cultuurhistorische of visuele kenmerken van objecten, zodat in elke helft de eclectische verscheidenheid van de collectie overeind blijft. Want die is cruciaal voor de filosofische waarde. Meer details over de tweedeling staan in het rapport hier.
Eén helft, dus 80 dozen, wordt opgenomen in de MAS collectie als een filosofische collectie voor betekenisvol beeldend werk rond de waarde van de dingen. In 2019 geeft het MAS kunstenaars Benjamin Verdonck en Guy Rombouts de opdracht om een installatie te maken met deze 80 dozen, die wordt getoond in het MAS vanaf maart 2020. Daarna kunnen anderen een voorstel doen. De filosofische collectie krijgt één objectnummer in de MAS collectie en deze handleiding: "filosofische collectie voor beeldend werk rond de waarde van de dingen".
De andere helft, dus 80 dozen, wordt grondstof voor creatieve upcycling. Deze bestemming is geïnspireerd door de ecologische kritiek van Jaap Kruithof en zijn aandacht voor de mens als creatief, scheppend wezen. Het MAS zoekt voor de creatieve upcycling van de collectie samenwerking met vele partners, om te beginnen in Antwerpen. Van maart 2020 tot einde 2021 zet het MAS ook enkele dozen uit de Collectie Jaap Kruithof in als gebruikscollectie rond de waarde van dingen. De objecten in deze dozen worden later ook grondstof voor upcycling.
LAMO experiment
Ons voorstel is dus om 80 dozen van de Collectie Jaap Kruithof niet te behouden in de publieke museumsector. Om deze herbestemming met de nodige voorzichtigheid te realiseren, laten we ons inspireren door de Nederlandse LAMO procedure en afstotingsdatabase voor het afstoten van museale objecten uit de publieke sector.
We stellen de objecten uit de 80 dozen tot 1 april 2019 digitaal ter beschikking. Tot die datum kunnen andere Vlaamse erfgoedinstellingen een voorstel doen, indien ze van oordeel zijn dat bepaalde objecten uit de 80 dozen best bewaard worden in hun collectie of indien bepaalde objecten beschermwaardig zijn en dus in aanmerking komen voor museale bewaring, waar dan ook. We hebben in Vlaanderen geen verplichting om onze beslissing aan te passen aan deze voorstellen, maar we zullen openlijk communiceren wat we met de mogelijke reacties doen en waarom. De inhoud van de 80 dozen kan u vinden via deze link die de lijst toont in MAS Collectie Online. Voorstellen kunnen gemaild worden naar Leen Beyers.