Antwerps panoramazicht gedigitaliseerd

Wereldexpo

Antwerpen was in het verleden tot driemaal toe het decor voor een Wereldtentoonstelling. In 1885, in 1894 en in 1930 werd in ‘t Stad een expodorp opgetrokken dat op enkele maanden tijd miljoenen bezoekers ontving. Deelnemende landen en bedrijven zetten op zo’n expo een paviljoen op, om zich van hun beste kant te laten zien, geheel in de vooruitgangsgedachte die heerste omstreeks de vorige eeuwwisseling. Wetenschappelijke uitvindingen en technische innovaties sierden de expohallen, maar ook de exotica van toenmalige Westerse kolonies werd er opgevoerd.
Later waren ook Brussel en Luik aan de beurt. De wereldtentoonstelling van 1913 had plaats in Gent: slechts enkele tientallen kilometers stroomopwaarts, en voor Antwerpen dus dicht genoeg bij huis om er een volwaardig eigen paviljoen aan te kleden.

De Hypsoskaart: Antwerps pronkstuk in Gent

Het Antwerpse paviljoen was enigszins eclectisch: het was een combinatie van een 16de-eeuws huizenblok en een imitatie van de toren van het in 1893 afgebrande Hanzehuis. Maar de koekenstad wilde vanzelfsprekend zijn moderniteit en toekomstplannen in de kijker stellen. De haven kreeg een eigen afdeling in het paviljoen. Dé aandachtstrekker was een 9,5 meter lange panoramakaart – de Hypsoskaart, naast een 20 meter lange maquette van de haven en een model van de nieuwe Royerssluis (dat ook in MAS-collectie bewaard is).

Voor het maken van die panoramakaart schreef de stad een aanbesteding uit. De internationale concurrentie ten spijt werd de opdracht gegund aan de Antwerpse firma Etablissements Hypsométriques. Dat bedrijf was pas in 1910 opgericht en specialiseerde in tentoonstellings- en reclamewerken, en bestaat vandaag nog steeds als het Nederlands bedrijf Hypsos. Hypsos was overigens ook een ontwerp gevraagd voor het plattegrond van het Gentse expodorp.

De firma zou voorzien in een aquarel van 1,6 meter hoog en meer dan 9,5 meter lang, met een panoramisch zicht op stad en rede. Een schilderij, ‘qui par son exactitude et sa finesse d’exécution fournira scrupuleusement tous les details qui font la beauté de notre ville et son caractère bien personnel’. ‘Cette attraction sensationelle’ zou de bezoekersaantallen zeker doen stijgen. Dat viel te hopen, want het schilderij kostte 25.000 frank, destijds evenveel als een mooi huis.

Oog voor detail

De schildering is in elk geval van een verbazingwekkend detailniveau. Er ging een uitgebreide studie aan het werk vooraf, met rijkelijk gebruik van plan- en fotomateriaal. Toen nog zonder drone- en satelliet, dat spreekt. Het afgebeelde is daardoor behoorlijk waarheidsgetrouw. De Scheldekaaien zijn nog volop in gebruik en representeren het actieve havenfront. Gebouwen zijn haast fotografisch correct, en op de voorgrond zijn schepen herkenbaar van de Red Star Line, de Compagnie Maritime Belge, de Norddeutscher Lloyd, de Hamburg-Amerikalinie en de Great Eastern Railway – op hun vaste ligplaatsen. Op de kaaien staan elektrische havenkranen – de eerste elektrische kraan was op dat moment slechts enkele jaren in gebruik. De moderne haven reikt in het noorden nog niet verder dan het huidige Albertdok. Er werd ook vooruitgeblikt: stadsdroogdok 7 en het schuildok voor lichters zijn netjes afgebeeld, maar zijn in realiteit pas na de Eerste Wereldoorlog in gebruik genomen. De Hypsoskaart werd ook na de oorlog nog actueel en kostbaar genoeg geacht om te vertonen op andere wereldtentoonstellingen.

L’Hypsos en héritage

In 1927 werd de schildering op vraag van Emiel Beuckeleers-Donche opgenomen in de collectie van het pas opgerichte Nationaal Scheepvaartmuseum, toen nog gevestigd nabij de Marnixplaats. De Hypsoskaart werd doorheen de jaren sporadisch bovengehaald voor een tentoonstelling, en werd in de jaren 1990 ‘herontdekt’ in de kelders van het Nationaal Scheepvaartmuseum. Rond de eeuwwisseling kreeg de kaart een restauratie, en nadien was de kaart digitaal te beleven in de expo Stroomversnelling in het Hessenhuis. Het Hypsos-panorama was later nog het openingsbeeld van de tentoonstelling Antwerpen = Amerika = Red Star Line. Die expo liep zowel in New York (2006) als in Antwerpen (2008), waar het de laatste tentoonstelling was in het Nationaal Scheepvaartmuseum in het Steen.

De Hypsoskaart werd recent gedigitaliseerd met Gigapixel-technologie door fotograaf Gilles Alonso. Met een camera op rail werden van het panorama honderden foto’s genomen en samengevoegd tot één hoogwaardige beeldopname. Op de kaart op zijn website kan je eindeloos inzoomen op details in de Scheldestad. Vind je de voetbalmatch?

Bronnen

• Katrien Boeckx, ‘De Hypsoskaart, Ambassadeur van Antwerpen 1913’, in Stroomversnelling. De Antwerpse Haven Tussen 1880 En Nu. (Pandora Publishers, 2002)
• ‘de hypsos kaart, haven van antwerpen’, Gent 1913 (blog), 11 May 2022, https://gent1913.eu/de-hypsos-kaart-haven-van-antwerpen/