Tandtechnische collectie Vonck

Voor 2024 werd een collectie tandheelkundig erfgoed in de museumdepots geselecteerd om een waardering op uit te voeren. Hoewel er een zeer summiere basisregistratie op fiche was uitgevoerd voor deze objecten was er binnen het MAS geen kennis aanwezig over de herkomst en geschiedenis van deze collectie. Het was daarom niet duidelijk of deze objecten een plaats hadden binnen het collectieplan.

Herkomstonderzoek

Inleidend archiefonderzoek naar de herkomst leidde tot de ontdekking dat de collectie verkeerd geïdentificeerd was als komende van een tandarts. De objecten maakten deel uit van het tandtechnisch laboratorium Vonck N.V. Dit labo, gevestigd in de Hemelstraat 17, werd opgericht in 1922 door Jan Vonck en bleef actief tot in 1994. Tijdens deze periode waren er meerdere tandtechnische ateliers in Antwerpen te vinden, maar het bijzondere aan Jan Vonck was de ontwikkeling van een eigen, internationaal gepatenteerd functie-prothesesysteem in 1952, Sphaera V1 en V2. Dit zelf uitgevonden en geproduceerd type kunstgebit moest de pijn van de patiënt verminderen door een gelijkwaardige verdeling van de druk over de mond van de patiënt en de mogelijkheid tot malen, bijten en snijden zonder kanteling van het kunstgebit.

In 1972 werd een tentoonstelling rond de geschiedenis van de tandtechniek georganiseerd in het laboratorium, ter ere van het vijftigjarig bestaan. Hoogstwaarschijnlijk is het bedrijf toen op de radar van Wilfried Van Nespen, toenmalig conservator van het Volkskundemuseum, verschenen. In 1977 werd een deel van de inboedel te koop aangeboden door Wilfried Vonck, Jan’s zoon. De verhuis van deze objecten diende zeer snel te gebeuren in het kader van verbouwingen aan het tandtechnisch laboratorium waardoor ze niet geïnventariseerd werden bij de overdracht. Dit zou in een later stadium gebeuren met hulp van Wilfried Vonck. Door de samenloop van het overlijden van Wilfried Van Nespen en een financieel geschil met Wilfried Vonck zou dit uiteindelijk niet gebeuren. Hierdoor verdween de kennis over de herkomst van de collectie doorheen de jaren.

Registrateren en waarderen

Dankzij dit voorafgaand archiefonderzoek was het mogelijk om de objecten correct te registreren en te fotograferen aan de hand van tandtechnische publicaties. Dit registratieproces nam enkele maanden in beslag en uiteindelijk werden 412 objecten geregistreerd in het collectiebeheersysteem. In totaal telt de collectie meer objecten, maar sommige zaken werden in bulk geregistreerd, één nummer kan een verzameling losse kunsttanden zijn bijvoorbeeld.

Eenmaal de registratie afgerond was, kon werk gemaakt worden van het waarderen van de collectie. Hierbij wordt geen financiële waarde toegekend aan objecten, maar bekeken we samen met experten de culturele waarde van deze objecten en collectie als geheel binnen verschillende kaders, namelijk die van het tandtechnische erfgoed en het collectieplan van het MAS. Aan de hand van een waarderingsformulier met inhoudelijke vragen werd elk object individueel besproken met experten om naast kenmerken zoals de toestand en ensemblewaarde hun cultuurhistorische, sociaal-maatschappelijke en gebruikswaarde te bepalen.

Dankzij contacten met de Unie der Dentaaltechnische Beroepen en een wederzijdse samenwerking met Histaruz, de erfgoedcollectie van UZ Leuven vonden we twee experten uit het tandtechnische werkveld. Sven Tirions is actief tandtechnieker in Aarschot, Ludovic Beckers was als tandtechnicus verbonden aan de KU Leuven en vrijwilliger bij Histaruz. Daarnaast nam Lieselot Cornelis deel voor ETWIE, de expertisecel voor Technisch, Wetenschappelijk en Industrieel Erfgoed die het netwerk Medisch Erfgoed trekt. Het MAS werd vertegenwoordigd door Leen Beyers, hoofd van het collectieteam.

Rapport

In drie sessies die in totaal bijna 8 uur duurden werden alle 412 objectnummers besproken aan de hand van het waarderingsformulier. Naast de waardestellingen die rond elk object geformuleerd werden leverden deze gesprekken een schat van informatie op over de geschiedenis van het tandtechnisch beroep in Vlaanderen en het gebruik van materialen en voorwerpen in tandtechnische laboratoria. Hierdoor werd gekozen voor een kwalitatieve invulling van het beoordelingsrapport waarbij de tekstuele vertaling van de gesprekken ruimte bood om bijkomende verhalen en informatie te borgen.

Dit leidde uiteindelijk tot een waarderingsrapport van een 40-tal pagina’s waarin zowel de bedrijfsgeschiedenis als de waardering van de collectie Vonck wordt vastgelegd. Dankzij het familiearchief van de familie Vonck hebben we het rapport kunnen verrijken met foto’s van het bedrijf in werking en andere mooie archiefstukken zoals de internationale patenten op de Sphaera V1 en V2.

Uit het waarderingsonderzoek kwamen twee toekomstige pistes voor de collectie Vonck naar voor. Beide scenario’s starten vanuit een sterk afgeslankte collectie. Binnen de verschillende objectgroepen bevinden zich vele dubbels en objecten in slechte staat. Bovendien is de conclusie uit het waarderingsrapport duidelijk, met de juiste selectie objecten kan hetzelfde verhaal verteld worden over tandlabo Vonck en tandtechniek in het algemeen. Vervolgens rest de keuze of dit verhaal verteld wordt binnen het MAS of dat de keuze gemaakt wordt om de collectie te herbestemmen naar een museum waarbinnen dit verhaal beter tot zijn recht komt. Deze keuze wordt op basis van de onderzoeksresultaten momenteel intern besproken. (voorjaar 2025)