Antwerpen is een stad aan een stroom met een haven. Dat zorgt al eeuwen voor ontmoeting en uitwisseling. Het MAS verzamelt de sporen van die uitwisseling en vertelt er nieuwe verhalen mee. Over de stad, de stroom en de haven. Over de wereld in al zijn verscheidenheid. Over de verbondenheid van Antwerpen met de wereld. Dat is wat de tentoonstelling Wereldhaven belicht.
Neem een kijkje in de zaal
Een selectie uit de collectie
De ‘beenderen’ van de reus Druoon Antigoon
De naam ‘Antwerpen’ komt van ‘hand werpen’, zo zegt de sage. Ooit leefde een reus aan de Scheldebocht. Hij hief tol op elke doorvaart. Ieder die niet betaalde werd de hand afgehakt door de reus. De Romein Silvius Brabo versloeg de reus en hakte op zijn beurt diens hand af en wierp die in de Schelde. En de stad had een naam! De reus Druoon Antigoon heeft echt bestaan, dat moeten deze beenderen bewijzen... ware het niet dat het eigenlijk walvisbeenderen zijn. Ze zijn miljoenen jaren oud en kwamen in de 16e eeuw in stadscollectie.
De 'beenderen van de reus Antigoon' - schouderblad, VM.1992.064.001, Collectie Stad Antwerpen, MAS, foto: Michel Wuyts
Stevenversiering met slangenkop, beukenhout, ca. 690
Deze stevenversiering werd in 1951 uit de Schelde opgebaggerd. Slangen- of drakenkoppen worden gewoonlijk geassocieerd met Vikingen. In 836 werd het toenmalige Antwerpen effectief verwoest door de Noormannen. De nederzetting was evenwel strategisch gelegen en werd snel weer bewoond. Vanaf de 9e eeuw werd ze versterkt tot een burcht, ter verdediging van de toen nabijgelegen grens met het Duitse rijk.
Reproductie van stevenversiering (vermoedelijk) van een vikingschip, AS.1963.030.001.B, Collectie Stad Antwerpen, MAS, foto: Michel Wuyts
Sleutelplaat van het Hanzehuis, ijzer, 1564 - 1569
Antwerpen beleefde in de 16e eeuw een voorspoedige periode dankzij handelscontacten met Portugal, Engeland, Spanje, Italië,… De Duitse Hanze was een verbond dat de handelsbelangen behartigde van enkele Duitse en Noord-Europese steden. Hun schepen voerden vooral graan, hout, bijenwas, pels, vis, lakens, wijn en bier aan. In 1553 verplaatste hun kantoor van Brugge naar Antwerpen, waar later hun prestigieuze Hanzehuis verrees. Het gebouw deed dienst als magazijn-, kantoor- en verblijfsruimte, maar kende nadien vele andere functies. In 1893 ging het in vlammen op. Op de exacte locatie van het Hanzehuis staat vandaag het MAS.
Vos, Maerten de (tekenaar/ontwerper), Sleutelplaat met tweekoppige adelaar, afkomstig van het Oostershuis, AV.3839, Collectie Stad Antwerpen, MAS, foto: Bart Huysmans & Michel Wuyts
Studie voor Intrede van de eerste consul Napoleon te Antwerpen in 1803
Mattheus Ignatius van Bree (1773-1839)
Antwerpen, 1803
Olie op doek
MAS, AS.1959.097
Gekocht van Jacques-Ernest Osterrieth, 1959
Studie voor het schilderij ‘Intrede van de 1ste consul Napoleon te Antwerpen in 1803’, Matteus Ignatius van Bree, 1803
De Antwerpse haven onderging een metamorfose tijdens de Franse bewindsperiode (1794 - 1814). Napoleon zag Antwerpen als cruciale haven voor zijn Europese veroveringsplannen. Hij legt de eerste steen van Antwerpen als moderne dokkenhaven. Het Bonapartedok en Willemdok aan de voet van het MAS zijn stille getuigen van deze revolutionaire tijd. Van Bree bracht met deze studie de aankomst van Napoleon in beeld. Op de achtergrond zijn de Walburgiskerk en de stenen kraan herkenbaar. Een groter identiek doek bevindt zich in collectie van het kasteel van Versailles.
Bree, Mattheus Ignatius van (schilder), Studie voor het schilderij 'Intrede van de 1ste consul Napoleon te Antwerpen in 1803', AS.1959.097, Collectie Stad Antwerpen, MAS, foto: Bart Huysmans & Michel Wuyts
Scheepsmodel van het raderstoomschip ‘Elisa’, blokmodel, ca. 1840
Dit haast twee meter lange scheepsmodel belichaamt de 19e-eeuwse zoektocht naar een snel en efficiënt schip. Het schip is getuigd met zeilen, zoals dat eeuwenlang gebruikelijk was. De schoorsteen verraadt daarnaast de aanwezigheid van een stoommachine. Het schip heeft geen schroef, maar raders aan weerskanten. En hoewel moeilijk te achterhalen bij dit model, is een hybride bouw van hout en ijzer niet onwaarschijnlijk. Zeilschepen bleven nog lang in gebruik. Pas in 1872 legden in Antwerpen meer stoomschepen aan dan zeilschepen, en nog tot ná 1900 bleven zeilschepen concurrentieel op sommige lijnen.
Scheepsmodel van het raderstoomschip "Elisa", AS.1964.085.002, Collectie Stad Antwerpen, MAS, foto: Bart Huysmans
Arrivée en bateau, Lumière, 1897
Dit is waarschijnlijk het eerste bewegende beeld van de Antwerpse haven. De gebroeders Lumière tonen in dit panorama het uitzicht van de Scheldekaaien, na de rechttrekking in 1870. Figuranten zijn stoomschepen, walkranen, de hangars op de kaaien,... De laat 19e eeuwse stad vormt het decor.
Schaalmodel van een hydraulische kraan
Antwerpen investeerde vanaf 1870 in waterkracht: centrale pershuizen brachten water op druk, waarmee bruggen, sluizen en kranen bediend konden worden. Een bijzondere innovatie. Dit waterperskraantje kon tot 2 ton heffen. In de vroege 20e eeuw bepaalden ze mee het havenbeeld. Eén van de 226 exemplaren is in MAS-collectie, en is nog steeds te bewonderen op de Jordaenskaai.
Schaalmodel van een verplaatsbare waterkraan of portaalkraan bestaande uit kraan en los voetstuk met rails: voetstuk, AS.1929.009.2-2, Collectie Stad Antwerpen, MAS, foto: Bart Huysmans & Michel Wuyts
De buildrager, Constantin Meunier, brons, 1898
Tot aan de vorige eeuwwisseling was fysieke kracht onontbeerlijk in de haven. Overslag van goederen gebeurde voornamelijk manueel. Buildragers waren havenarbeiders die zakgoed (‘builen’) versjouwden. Meunier beeldhouwde het archetype van de buildrager, herkenbaar aan de kap, die hun hoofd en nek moest beschermen tijdens de arbeid. Een tweede ‘buildrager’ stond bij het Antwerpse stadhuis, en is nu tijdelijk te zien op het Schengenplein.
Constantin Meunier, De buildrager, KMSKA.1320, Collectie Stad Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, foto: Michel Wuyts
Hier stopt het niet...
Onze museumzaal staat natuurlijk nog vol met tal van andere objecten. Tijdens een écht bezoek aan onze expo ontdek je ze allemaal.
