“Ik heb de dingen gezien die ze voor de koning hebben meegebracht uit het nieuwe gouden land [Mexico]. [...]
En ik heb van mijn levensdagen niet iets gezien dat mij zoveel plezier heeft gedaan als dit. Want ik heb er wonderbare kunstzinnige voorwerpen bij gezien en me verbaasd over het subtiele vernuft van mensen in vreemde landen.”,
aldus Albrecht Dürer in zijn reisdagboek over zijn bezoek aan het hof van Karel V op 27 augustus 1520.
[Vertaling door Anne Preis 2008]
Precolumbiaans Amerika: één begrip, veel culturen
De voorwerpen uit de collectie Paul en Dora Janssen-Arts zijn bijna allemaal afkomstig uit Zuid-Amerika. Het continent kent mede dankzij de diversiteit aan klimaten en landschappen veel verschillende cultuurregio's. Meso-Amerika, op de scheidslijn tussen Noord- en Zuid-Amerika, met zijn woestijnen, jungles en hoogland, herbergde culturen als die van de Olmeken, Maya's en Azteken.
De landbrug tussen Meso-Amerika en de Andes strekt zich uit van Nicaragua tot Colombia. Bewoners van dit gebied profiteerden van de stroom aan kennis en ideeën tussen noorden en zuid. Het Andesgebergte tenslotte verbindt Colombia, Ecuador, Peru, Bolivia, Chili en Argentinië. De immens hoge bergtoppen scheiden de jungle in het oosten van het droge kustgebied in het westen. Hier bouwden de Inca's een gigantisch rijk.
Columbus' komst naar Amerika in 1492 betekent voor de geschiedenis van het continent een breuk. De Europese conquistadores veegden in rap tempo lokale culturen grotendeels van de kaart. Toch leven oude tradities en geloofsovertuigingen voort in het christelijke Zuid-Amerika.
De verzameling Janssen-Arts is een van de belangrijkste collecties precolumbiaanse kunst in Europa. Dora Janssen werd aanvankelijk gegrepen door de pracht van het Zuid-Amerikaanse goud. Eenmaal getroffen door de context van de objecten legde zij zich toe op de Maya’s en volgde colleges aan de Universiteit van Texas in Austin, een belangrijk centrum voor Maya-studies. De circa vierhonderd objecten tonen een prachtig overzicht van de vele precolumbiaanse tradities.
Neem een kijkje in de zaal:
Een selectie uit de collectie:
Hanger in de vorm van een leider of sjamaan
De man draagt oorsieraden, een hoofdtooi, neusring, lipplug en een gezichtsmasker. Het Metropolitan Museum of Arts in New York heeft een vergelijkbaar stuk in hun collectie. Tumbaga is een goud/koperlegering en heeft een lager smeltpunt waardoor het zich makkelijker laat bewerken. Dit pectoraal is één van de favorieten van Dora Janssen.
Tairona-cultuur, noordelijk Colombia, 500-1600
goud (tumbaga)
inv.nr. MAS.IB.2010.017.169.
ministerie van de Vlaamse Gemeenschap
collectie Paul en Dora Janssen-Arts, MAS, Antwerpen,
foto © Hugo Maertens, Brugge
Beeldje van een zittende man
De prominente neus en naar beneden getrokken mondhoeken associeerden de Olmeken met de jaguar en zo wordt dit beeldje beschouwd als een afbeelding van een sjamaan die half in een jaguar is veranderd. De toegeknepen ogen richt hij op een andere, spirituele wereld.
Olmeken-cultuur, zuidelijk Mexico, Guatemala of El Salvador, 1200-400 v.Chr
bruine steen
inv.nr. MAS.IB.2010.017.016
ministerie van de Vlaamse Gemeenschap
collectie Paul en Dora Janssen-Arts, MAS, Antwerpen,
foto © Hugo Maertens, Brugge
Beeldje van een man met stamper en kom
De man draagt oorpluggen in zijn oren zoals je die steeds vaker ook hier in Antwerpen ziet. De bolletjes op zijn schouders stellen mogelijk een littekenversiering voor. Verder heeft hij zwarte verf onder zijn ogen, op zijn kin en zijn lippen aangebracht.
Jalisco-cultuur, West-Mexico, 300 v.Chr.-300 n.Chr.
aardewerk, inv.nr MAS.IB.2010.017.036
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap
collectie Paul en Dora Janssen-Arts, MAS, Antwerpen,
foto © Hugo Maertens, Brugge
Vijzel (?) in de vorm van een katachtige.
De sterk gestileerde kat diende mogelijk als vijzel voor het vermalen van hallucinogene stoffen die de sjamaan gebruikte om in trance te komen. De vorm inspireerde Carl Barks voor zijn ‘vierkante kippen en figuren’ in het stripverhaal Donald Duck in de Andes (1949).
Overgang Valdivia- naar Chorrera-cultuur, noordkust Ecuador, 1500-600 v.Chr.
groensteen, inv.nr. MAS.IB.2010.017.252
ministerie van de Vlaamse Gemeenschap
collectie Paul en Dora Janssen-Arts, MAS, Antwerpen
foto © Hugo Maertens, Brugge
Borstsieraad/rammelaar in de vorm van een kwartel
De kwartel is hol en bevat een steentje waardoor hij rammelt. De kwartel werd op de borst gedragen en keek zijn drager aan. Een ander object in de MAS collectie lijkt hierop geïnspireerd, een zogenaamde alberije (spreek uit: ‘alberige’), een Mexicaans fantasiediertje uit de volkskunst (MAS.0319.0008).
Costa Rica of Panama, 700-1520
goud, inv.nr. MAS.IB.2010.017.131
ministerie van de Vlaamse Gemeenschap
collectie Paul en Dora Janssen-Arts, MAS, Antwerpen
foto © Hugo Maertens, Brugge
Hanger in de vorm van een katachtige
Gran Chiriqui, grensgebied Costa Rica en Panama, 700-1520.
goud (tumbaga), inv.nr. MAS.IB.2010.017.122
ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Collectie Paul en Dora Janssen-Arts, MAS, Antwerpen
foto © Hugo Maertens, Brugge
Beeldje van een jaguar
Jaguars spelen een belangrijke rol in de mythologie van veel Zuid-Amerikaanse culturen. De schelp is een veelgebruikt materiaal bij de Moche, die langs de kust woonden in het noorden van het huidige Peru. Bekend zijn ook hun portretvazen.
Moche-cultuur, noordkust Peru, 100 v.Chr.-700 n.Chr.
brons en schelp, inv.nr. MAS.IB.2010.017.285
ministerie van de Vlaamse Gemeenschap
collectie Paul en Dora Janssen-Arts, MAS, Antwerpen
foto © Hugo Maertens, Brugge
Beeldengroep van een krijger met twee honden
Deze gevangene met zijn twee honden draagt het hoofddeksel van de krijgersorde van de prairiewolf. Verder is hij enkel nog gekleed in een lendendoek en draagt vreemde oorsieraden: zijn gouden sieraden zijn vervangen door exemplaren van touw. Hij wacht gelaten op zijn onthoofding. Honden vervulden de rol van begeleiders van de doden, een kenmerk dat ze ook in het Oude Egypte hadden (denk aan de god Anoebis die de mummie begeleidde naar de Onderwereld).
Veracruz-cultuur, noordelijke Golfkust, Mexico, 400-900.
aardewerk, inv.nr. MAS.IB.2010.017.054
ministerie van de Vlaamse Gemeenschap
collectie Paul en Dora Janssen-Arts, MAS, Antwerpen
foto © Hugo Maertens, Brugge
Neussieraad met een afbeelding van de vogeljacht
De twee jagers jagen met hun blaaspijp vanachter hun schild op de vogels in de boom. Hun ‘jachthonden’ klimmen alvast in de boom om de verdoofde vogels te pakken.
Moche-cultuur, noordkust Peru, 100 v.Chr.-700 n.Chr.
goud, zilver en turkoois, inv.nr. MAS.IB.2010.017.290
ministerie van de Vlaamse Gemeenschap
collectie Paul en Dora Janssen-Arts, MAS, Antwerpen
foto © Hugo Maertens, Brugge
Beeldje in de vorm van een hond
Honden traden in de precolumbiaanse culturen vaak op als begeleiders van de doden. Beelden en vazen in de vorm van honden zoals deze, werden meegegeven in het graf zodat de overledene zijn trouwe metgezel bij zich zou hebben op zijn reis door de onderwereld. De afgebeelde honden zijn Xoloitzcuintli ofwel Mexicaanse naakthonden.
Colima-cultuur, West-Mexico, 300 v.Chr.-300 n.Chr.
aardewerk, inv.nr. MAS.IB.2010.017.041
ministerie van de Vlaamse Gemeenschap
collectie Paul en Dora Janssen-Arts, MAS, Antwerpen
foto © Hugo Maertens, Brugge
Hier stopt het niet ...
Onze museumzaal staat natuurlijk nog vol met tal van andere objecten. Tijdens een écht bezoek aan onze expo ontdek je ze allemaal.
